ตามคำเชื่อของคนไทยส่วนใหญ่ในภาคอีสานเชื่อว่าพญานาคมีอยู่จริง โดยมีความเชื่อกันว่าพญานาคนั้นเป็นกึ่งสัตว์กึ่งเทพ จัดอยู่ในตระกูลเดียวกันกับงู บ้างมีนิสัยดี จนไปถึงค่อนข้างดุร้าย แม้ว่าจะมีผู้พรรณนาลักษณะพญานาคกันมากมาย แต่ก็ไม่มีใครเคยเห็นพญานาคจริงจริงสักที ที่จะเห็นกันส่วนใหญ่ก็จะเห็นมาจากการนิมิตหรือในความฝันเท่านั้น
พญานาคเป็นสัตว์ที่มีกายทิพย์และเป็นสัตว์ทีมีที่อยู่อาศัยเป็นทิพย์ และมีฤทธิ์ธานุภาพมาก และจะมีพิษที่มีอนุภาพรุนแรงมาก เชื่อว่าพญานาคนั้นมีพิษมากกว่า 64 ชนิดและมักจะมีการคายพิษไว้ในที่ที่เร้นลับทุกทุก 15 วันเนื่องจากหากไม่คายพิษ พิษจะอยู่ในร่างกายมากเกินไปและพญานาคนั้น
เมื่อสิ้นอายุขัยก็จะกลับคืนสู่ร่างเดิมโดยขดตัวเป็นบันลังเรียกว่านาคบันลังหรือนอนราบเหยียดยาวสภาพร่างกายก็จะกลายก็จะกลายเป็นหินโดยทีร่างกายไม่ย่อยสลายเหมือนกับร่างกายของซากสัตว์อื่นอื่นทั่วไป และมักจะพบร่างกายของพญานาคอยู่ในถ้ำลึกหรือยู่ใต้แม่น้ำขนาดใหญ่แต่หากเป็นพญานาคในตระกูลสูงที่มีญาณบารมีแก่กล้าเมื่อสิ้นอายุขัยร่างกายก็จะแตกดับและสลายไปในทันที
ซึ่งตามที่มีการบันทึกเอาไว้ในพระไตรปิฎกและจากนิทานปรัมปราและจากนิทานที่มีการกล่าวถึงพญานาค พญานาคจะฤทธิ์ธานุภาพและมีถิ่นที่อยู่อาศัยแตกต่างกันรวมถึงจำนวนพญานาคในแต่ละตระกูลก็ยังมีมากน้อยแตกต่างกันอีกด้วยโดยเราสามารถแบ่งตระกูลพญานาคได้เป็น 4 ตระกูลใหญ่ใหญ่ดังนี้คือ
- พญานาคตระกูลสีทอง หรือที่เราเรียกว่าตระกูลวิรูปักษ์ ถือเป็นพญานาคตระกูลชั้นปกครองซึ่งเป็นตระกูลที่เป็นชั้นที่สูงที่สุด และมีการถือกำเนิดแบบเกิดแล้วโตทันทีแบบเทวดาหรือนางฟ้า และกินอาหารทิพย์และมีที่อยู่บนทิพย์วิมารสวนใหญ่มีที่อยู่อาศัยบนฟ้า
- พญานาคตระกูลสีเขียวหรือตระกูลเอราปัถถะ ถือว่าเป็นพญานาคตระกูลสูงเช่นเดียวกัน แต่การถือกำเนิดจากเกิดมาจากฟองไข่ และจะอาศัยอยู่ในบาดาลในถ้ำลึก พญานาคตระกูลนี้ถือได้ว่าเป็นพญานาคที่พบเห็นได้มากที่สุด เพราะชอบขึ้นมาบนโลกมนุษย์บ่อยบ่อย
- พญานาคตระกูลสีรุ้ง หรือตระกูลฉัพพยาปุตตะ พญานาคตระกูลนี้เกิดมาจากการตั้งครรภ์ มีถิ่นที่อยู่อาศัยในป่าลึกหรือใต้ดิน สำหรับพญานาคตระกูลนี้จะมีหลายสี เช่น ขาว แดง ส้มและสีรุ้ง
- พญานาคตระกูลสีดำหรือตระกูลกัณหาโคตรมะ ถิ่นกำหนดจะมาจากสิ่งหมักหมม ไม่ถูกจัดว่าเป็นพญานาคชั้นสูงแต่ก็มีฤทธิ์เหมือนกับพญานาคตระกูลอื่นอื่นเหมือนกัน และเป็นตระกูลที่มีลำตัวใหญ่ที่สุดและไม่ค่อยมีใครเคยเห็น